سخنران: سمانه بیرجندی
مکان : کمبته دفاع از حقوق جوان و دانشجو
18مارس 2022
انتشار در نشریه 251 صفحه 16
https://bashariyat.org/?page_id=29345#jav
حضور زنان در دانشگاهها در چند دهه اخیر در سراسر جهان افزایش چشمگیری داشته چنانکه در حال حاضر در کشورهایی چون ایران، سریلانکا، کوبا، آرژانتین، جامائیکا، تونس و قرقیزستان تعداد دانشجویان زن از دانشجویان مرد بیشتر است. با وجود افزایش حضور زنان در دانشگاهها همچنان دانشگاه به مثابه بخشی از حوزه عمومی بستر بروز انواع مختلف تبعیضهای جنسیتی و آزارهای جنسی است. این وضعیت در کشورهایی چون ایران به دلیل قوانین تبعیضآمیز، سیاستهای مردسالارانه حاکمیت و تبعیضهای سیستماتیک تشدید میشود. پیمایشهای انجام شده در کشورهای مختلف نشان میدهد آزارهای جنسی و جنسیتی علیه زنان در محیطهای آکادمیک امری کمابیش شایع است. دانشگاههای ایران نیز مانند دیگر کشورها به این معضل اجتماعی دچارند اما علاوه بر این آزارها انواع دیگری از خشونت از جمله تفکیک جنسیتی در دانشگاها، قوانین تبعیضآمیز و محدودیتهای شدید در خوابگاههای زنانه، دخالت در پوشش دانشجویان و سرکوب آنان به بهانه بدحجابی توسط حراست و کمیته انضباطی بخشی از خشونتی است که بهطور رسمی بر زنان دانشجو در ایران اعمال میشود. محدودیتها و تبعیضها علیه دانشجویان زن در دانشگاههای ایران امری رایج است اما اشکال مختلف اعمال سلطه بر زنان دانشجو و میزان و شدت آن در دانشگاههای مختلف متفاوت است. طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاههای ایران از سال ۱۳۸۹ آغاز شد اما پیش از آن نیز اقدامهایی در راستای این هدف انجام شده بود. پس از انقلاب ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی ایران ضمن جداسازی دختران و پسران در مدارس، درصدد برآمد این شیوه را در دانشگاهها نیز اجرا کند اما محدودیتهای آموزش عالی این امکان را فراهم نمیکرد؛ بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی سال ۱۳۶۶ در مصوبهای اعلام کرد که دانشجویان دختر و پسر باید در کلاسهای دانشگاه در دو ردیف کاملا مجزا بنشینند. اواخر دهه ۱۳۸۰ و در دوران ریاستجمهوری محمود احمدینژاد، جداسازی جنسیتی دانشجویان در دانشگاهها ابعاد جدیدی یافت؛ کامران دانشجو، وزیر وقت علوم، با دفاع همهجانبه از تفکیک جنسیتی در دانشگاهها و جلوگیری از هرگونه «اختلاط بیمورد زن و مرد» گفت: «کلاسهای دختران و پسران باید حتیالمقدوراز هم جدا شوند و از آزمایشگاهها، کارگاهها و سالنهای تشریح جداگانه استفاده کنند. »جداسازی جنسیتی در دانشگاهها در میان افراد نزدیک به حکومت هم موافقان زیادی داشت؛ یکی از آنان محسن قرائتی بود که به «قاطی کردن» چهار میلیون و ۷۰۰ هزار دختر و پسر در دانشگاه اعتراض کرد و خواستار جداسازی آنان شد. او از دانشگاه الزهرا بهعنوان نمونه موفق دانشگاه تکجنسیتی نام برد. تفکیک جنسیتی که با هدف اسلامیکردن دانشگاهها در حال اجرا بود، تا آنجا پیش رفت که به حذف دختران از برخی رشتههای دانشگاهی انجامید و سال ۱۳۹۲ خبر رسید که ۳۶ دانشگاه ایران پذیرش دختران در ۷۷ رشته کارشناسی را حذف کردهاند و سهمیه دختران و پسران در برخی رشتههای دانشگاهی نیز جدا شد. کامران دانشجو در همان زمان در واکنش به تعیین سهمیه دختران و پسران در برخی رشتهها گفت: «این قضیه را برخی خلاف عدالت میدانند. این کجایش بیعدالتی است؟ آیا این درست است که ۹۵ درصد پرستاران مرد باشند و پنج درصد زن؟ آیا این قضیه که خانمها ۷۰ درصد در دانشگاهها قبول میشوند یک افتخار است؟ این کجایش افتخار است؟»او که بارها از جداسازی دختران و پسران در دانشگاه دفاع کرده بود، در سال ۱۳۹۲ در یک نشست خبری در دانشگاه فردوسی مشهد، مدعی شد که ایده اصلی اجرای تفکیک جنسیتی در دانشگاه از او نبوده است. سخنان دانشجو نشان داد که جداسازی دختران و پسران در دانشگاهها و ایجاد محدودیت برای دانشجویان دختر موضوعی است که در سیاستهای کلان جمهوری اسلامی ایران ریشه دارد و هدف آن تحکیم پایههای نظام سلطهگر، مردسالار و ایدئولوژیمحور است؛ مسئلهای که با بررسی عملکرد وزارت علوم در چند ماه اخیر نیز قابلاثبات است. وزارت علوم در دولت ابراهیم رئیسی از همان ابتدا رویکردی مشابه دولت محمود احمدینژاد اتخاذ کرده است. اخراج برخی استادان و تفکیک جنسیتی که در دوره جدید بیشتر مطرح میشود، موضوعهاییاند که در دولت نهم و دهم نیز سابقه داشتند و حالا به نظر میرسد که دولت سیزدهم قصد دارد در ادامه اجرای سیاستهای کلان حکومت ایران، این مسیر را ادامه دهد. معاون وزیر علوم با طرح این ادعا که تفکیک جنسیتی در دانشگاهها با خواست خانوادهها و دختران اجرا میشود، گفت: «تعدادی از خانوادههای دانشجویان دختر یا خود دانشجویان دختر تمایل دارند در دانشگاههای تکجنسیتی، تحصیل کنند. » او در ادامه خبر داد که چنین امکانی برای دانشجویان دختر به وجود آمده است. رویکردی بسیار مشابه گروه طالبان که اینک در افغانستان روی کار است و کلاسهای مختلط را مغایر با شرع میداند و تفکیک جنسیتی دانشگاهها را در دست اجرا دارد. طبق آخرین آمار ارائهشده از سوی وزارت علوم جمهوری اسلامی، در حال حاضر از ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار دانشجویی که در حال حاضر در حال تحصیل در دانشگاههای ایران هستند، یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر از آنها دختر هستند، یعنی حدود نیمی از آنها. سهم دختران در مقطع کارشناسی ارشد در سال ۱۳۸۸ به ۴۳ درصد رسیده. طبق این آمار هماکنون از هر ۳ پزشک فارغالتحصیل، دو نفر آنها دختر هستند. اما این آمار گویی به جای آنکه باعث خشنودی مسئولان شود، موجبات ناخشنودی آنان را فراهم کرده است. نورالله حیدری عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ایران گفته: «در شرایطی میتوان از تحصیل دختران به عنوان یک تهدید یاد کرد و آن زمانی است که موقعیت تحصیل برای مردان فراهم نشود». وی ادامه داده که همزمان با ادامه تحصیل زنان، میل به اشتغال در آنان ایجاد میشود و این مسئله به جایگاه خانواده آسیب میزند. این نماینده مجلس در پایان سخنانش از دختران خواسته در رشتههایی تحصیل کنند که مورد نیاز جامعه زنان باشد. گویا همین نگرانیها مسئولان را به این فکر انداخته که چارهای برای این “معضل” بیندیشند. فاطمه آلیا یکی دیگر از نمایندگان مجلس که از مخالفان ورود بیشتر دختران به دانشگاههاست چندی پیش گفته بود اگر نمیشود ورود دختران به دانشگاهها را کنترل کرد بنابراین باید با قدرت در پی اسلامیکردن دانشگاهها باشیم. وی اجرای طرح عفاف و حجاب و نیز تفکیک جنسیتی را از جمله راههای اسلامیکردن دانشگاهها عنوان کره بود. تفکیک جنسیتی دانشگاهها با جداسازی دانشجویان در سرویسهای رفت و آمد کوی دانشگاه تهران آغاز شده است. این طرح در دانشگاههای علم و صنعت و صنعت نفت تهران نیز کلید خورده است. وبسایت “دانشجو نیوز” گزارش داده که سرویسهای ایاب و ذهاب دانشگاه تهران از آغاز هفته جاری، زنانه و مردانه شده ولی دانشجویان با توهینآمیز خواندن این تصمیم، اقدام به استفاده مختلط از اتوبوسها کردهاند. به نوشته “دانشجو نیوز”، ماموران حراست دانشگاه جلوی حرکت سرویسها را گرفته و ضمن تهدید دانشجویان، از تجمع اعتراضی آنها نیز فیلمبرداری کردهاند. این گزارش افزوده که طرح تفکیک جنسیتی در سرویسهای رفت و آمد به دستور مستقیم فرهاد رهبر، ریاست دانشگاه تهران انجام شده است. روزنامه “روزگار” نیز از جداسازی دختران و پسران در دانشگاههای علم و صنعت و صنعت نفت خبر داده و از زنانه مردانه شدن درهای ورودی، کلاسهای عمومی و اختصاصی و حتی آسانسورهای دانشگاه علم و صنعت نوشته است. روزگار” از جدا شدن سالنهای مطالعه دختران و پسران دانشگاه صنعت نفت، و تفکیک کتابخانهها، سالنهای غذاخوری و بوفههای سایر دانشگاهها نیز خبر داده است. کامران دانشجو، در ماههای گذشته بارها بر تفکیک جنسیتی دانشگاهها به منظور اسلامی شدن فضای آموزش عالی و قصد وزارت علوم بر تک جنسیتی کردن دانشگاهها تاکید کرده است. کامران دانشجو وزیر علوم ایران: وی از جمله گفته که هیچ دانشگاهی حق برگزاری اردوهای مختلط را ندارد و دانشگاهها باید کاری کنند تا دختران و پسران از آزمایشگاهها، کارگاهها، سالنهای تشریح یا اتاق کامپیوتر در نوبتهای جداگانه استفاده کنند. آیتالله جعفر سبحانی، یکی از مراجع تقلید قم هم در دیدار با جمعی از اعضای فراکسیون دانشگاهیان مجلس ایران عنوان کرده که مشکل فعلی دانشگاههای ایران در سه وجه متون درسی، فقدان اساتید اسلامی و تداخل جنسیتی خلاصه میشوند. آیتالله سبحانی، مهمترین مشکل مراکز آموزش عالی کشور را تداخل جنسیتی برشمرده و خواهان اصلاح علوم انسانی در دانشگاهها نیز شدهاست. مرتضی آقاتهرانی، معلم اخلاق دولت احمدینژاد و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم در باره تفکیک جنسیتی دانشگاهها یادآوری کرده که منظور وزیر علوم از این طرح، کشیدن دیوار میان زن و مرد نیست. وی با تاکید بر جایز نبودن اختلاط میان زن و مرد در اسلام گفته که شیوههای مدیریتی در محیط آموزش عالی را باید بر اساس این ممنوعیت برگزید. مهتاب محمودانشگاه علامه طباطبایی یکی از دانشگاههایی است که در سال تحصیلی جاری با اعمال تفکیک جنسیتی اعتراضاتی را در میان دانشجویان برانگیخته است. با آغاز سال تحصیلی تفکیک درهای ورودی، تفکیک سلفهای زنان و مردان، تفکیک جنسیتی در بوفهها و برخوردهای شدید حراست با دانشجویان زن و احضارهای کمسابقه دانشجویان زن به کمیته انضباطی منجر به بروز این اعتراضات شد. . جداسازی جنسیتی گسترده در کلاسهای درس، تکجنسیتی کردن پذیرش برخی رشتهها و افزایش سختگیریها و دخالت در پوشش دانشجویان زن و برخوردهای انضباطی با آنها، همچنین افزایش محدودیتها در خوابگاههای دانشجویان زن از جمله سیاستهای تبعیضآمیز دانشگاه علامه در آن دوران و بهویژه از سال ۹۰ به بعد بود. تفکیک جنسیتی سلف دانشجویان: اگرچه پس از تغییر رئیس دانشگاه در سال ۹۲ به تدریج تفکیک جنسیتی کلاسهای درس و تکجنسیتی بودن برخی رشتهها برداشته شد اما به گفته دانشجویان دانشگاه علامه موج جدیدی از تفکیکهای جنسیتی در دو سال اخیر در دانشگاه علامه آغاز شده است. تفکیک ورودیهای سلف زنان و مردان یکی از این تغییرات است. مهتاب بیات، فعال دانشجویی در دانشگاه علامه، درباره تفکیک ورودی سلف این دانشگاه به «دیدهبان آزار» میگوید: «عملکرد مسئولان دانشگاه علامه بهگونهایست که با ایجاد معضلها و مشکلات جدید دائما مطالبات دانشجویان به مسائل حداقلیتر میرسد. سال گذشته در تلاش بودیم با جداسازی سلف دختران و پسران مقابله کنیم. این مطالبه به نتیجه نرسید و در نهایت امسال حتی ورودی و راهروهای سلفها نیز از هم جدا شد و حالا این بار باید برای تفکیک نشدن راهروها تلاش میکردیم. در نهایت پس از دو ماه پیگیری و تلاش دانشجویان در نهایت وضعیت ورودی سلف به حالت پیشین بازگشت اما همچنان سلف دختران و پسران از هم جداست». آزاده یکی از دانشجویان رشته ادبیات در دانشگاه علامه درباره تفکیک جنسیتی سلف این دانشگاه میگوید: «دانشکده ادبیات و زبانهای خارجه و الهیات دانشگاه ما در یک محل هستند. تعداد دخترها از پسرها خیلی بیشتر است و به همین دلیل فضای سلف دخترها نسبت به جمعیتشان کوچک است. در سلف دختران معمولا تعداد صندلیها کمتر از دانشجویان است ولی چون تعداد پسرها کمتر است چنین مشکلی ندارند. اگر سلفها ادغام میشد اصلا چنین مشکلی هم وجود نداشت». فرحناز غالبی، فعال دانشجویی در دانشگاه علامه، درباره تبعیض ناشی از تفکیک جنسیتی سلف این دانشگاه به «دیدهبان آزار» میگوید: «سلف دانشگاه علامه به این صورت است که طبقه اول به دانشجویان پسر و طبقه دوم به دانشجویان دختر تعلق دارد. اگرچه ساختمان سلف آسانسور دارد اما آسانسور معمولا خراب است. به همین دلیل دختران معلول یا افرادی که دچار آسیبدیدگی شدهاند اغلب دچار مشکل میشوند. از طرفی در صورت ورود دختران به سلف پسران برخوردهای زنندهای از سوی مسئولان سلف با دانشجویان دختر صورت میگیرد». دخترها فقط تا ساعت پنج حق دارند گرسنه شوند!مهتاب بیات درباره تفکیک جنسیتی سلف و بوفه دانشگاه علامه میگوید: «اگر دختر هستند و در دانشگاه علامه درس میخوانید باید بدانید که تنها تا ساعت ۵ عصر حق گرسنهشدن دارید چون بوفه دختران تنها تا ساعت ۵ باز است. پس از ساعت ۵ بوفه دختران تعطیل میشود و بوفه آقایان هم به خانمها چیزی نمیفروشد. در مواردی پیش آمده که نشستن دختران در بوفه پسران منجر به احضار آنان به کمیته انضباطی شده است». زینب یکی از دانشجویان دانشگاه علامه درباره تفکیک جنسیتی بوفه این دانشگاه می گوید: «این اصلا عادلانه نیست که ما برای خرید یک لیوان چای باید حتما طبقه بالا برویم در حالی که قبلا میتوانستیم از بوفه پسران خرید کنیم. اگر ساعت از پنج بگذرد که دیگر اصلا امکان خرید نداریم. اگر بخواهیم یک لیوان چای از بوفه پسران بخریم با ما طوری برخورد میشود انگار در حال خرید مواد مخدر هستیم. شاید جداسازی بوفه و سلف خیلی جزئی به نظر برسد و تصور شود که چندان مهم نیست اما تفکیک جنسیتی فضاهای عمومی در دانشگاه میتواند زمینهساز تفکیکها و تبعیضهای جدیتر شود» زینب در ادامه میگوید: «اگرچه تفکیک جنسیتی در کلاسهای درسی بسیار کمتر از سالهای قبل شده- و البته همچنان به شکل محدودی وجود داردـ اما موج جدید تفکیک فضاهای عمومی در دانشگاه در دو سال اخیر مثل در ورودی دانشگاه، سلف و بوفه میتواند زمینهساز بازگشت تفکیک جنسیتی شدید در کلاسهای درس مانند گذشته شود». احضار گسترده دانشجویان زن به کمیته انضباطی به بهانه بدحجابی: به گفته فعالان دانشجویی در دانشگاه علامه تنها در مهر ماه سال جاری حداقل ۱۵ دانشجو زن به بهانه بدحجابی به کمیته انضباطی احضار شدهاند. تشدید سختگیریها و برخوردهای انضباطی با دانشجویان و افزایش دخالت در پوشش آنان منجر به بروز نارضایتی گسترده در میان دانشجویان این دانشگاه شده است. مهتاب بیات در اینباره میگوید: «از جمله تلاشهای نافرجام فعالان دانشجویی در دانشگاه علامه برای مقابله با تبعیضهای جنسیتی در این دانشگاه میتوان به اعتراض به ورودیهای تفکیک شده دانشگاه اشاره کرد. در سالهای اخیر دانشجویان دانشگاه علامه بارها به این موضوع اعتراض کردهاند ولی متاسفانه تا به امروز این اعتراضات نتیجهای در پی نداشته و خانمها و آقایان از ورودیهای جداگانه وارد دانشگاه میشوند». او در توصیف برخورد حراست با دانشجویان زن میگوید: «با تفکیک درهای ورودی دانشگاه دختران دانشجو برای ورود به دانشگاه ناگزیر به عبور از اتاق حراست خانمها هستند، کاری که برای بیشتر دانشجویان دختر بسیار دشوار است و البته گاهی ناممکن. متاسفانه هیچ راه گریزی از این اتاق نیست. حدود دو تا سه نفر همیشه دراین اتاق هستند تا روز شما را خراب کنند. کارمندان حراستی که برای نظارت پوشش خانمها در نظر گرفته شدهاند مسئولیتپذیرترین کارمندان دانشگاه هستند چرا که هر روز علاوه بر چک کردن کارت دانشجویی، رنگ لاک، میزان آرایش، اندازه مانتو، قد شلوار، رنگ جوراب، بعضا رنگ بند کفش و. . . دختران دانشجو را چک میکنند. این کارمندان در نوشتن تکتک این تذکرات هیچگاه کوتاهی نمیکنند و گاهی سلیقه شخصی خود را نیز اعمال میکنند». بیات در ادامه میگوید: «اگر شما تسلیم فشار حراست نشوید عواقب بدی در انتظارتان هست و به کمیته انضباطی احضار میشوید. اگر حوالی ساعت ۸ صبح به دانشگاه علامه آمدید از دیدن صف طولانی حراست خانمها تعجب نکنید چون چک کردن همه این موارد و تذکر دادن به اکثر دانشجویان کار زمانبری است. این کارمندان گزارشهای طولانی و بعضا چند صفحهای را حاضر میکنتد و برای کمیته انضباطی میفرستند. علاوه بر این دیده شده که در لحظه با کمیته انصباطی تماس گرفتند تا با دانشجویان خطاکار (به زعم خودشان) برخورد کنند. بر اساس اعلام دانشجویان در مهر ماه سال تحصیلی جاری بیش از ۱۵ نفر به دلیل مشکل در پوشش به کمیته انضباطی احضار شدند. متاسفانه این روند همچنان ادامه دارد». نامهای با هزار امضا: با شروع سال تحصیلی جدید و افزایش محدودیتها در دانشگاه علامه دانشجویان این دانشگاه اقدام به نگارش نامهای اعتراضی خطاب به ریاست دانشگاه و جمعآوری امضا از دانشجویان کردند. به گفته فاطمه مهدوی، فعال دانشجویی، برخی دانشجویان بهرغم موافقت با محتوای نامه به دلیل ترس از عواقب احتمالی حاضر به امضای این نامه نشدند اما پس از گذشت پنج روز هزار دانشجو این نامه را امضا کردند. در نهایت پس از پیگیریهای دانشجویان سختگیریهای حراست بر پوشش زنان کمی کاهش یافت و تفکیک ورودی سلفها نیز برداشته شد. با این حال همچنان تفکیک سلف و بوفه، در ورودی دانشگاه و کتابخانه مرکزی پابرجاست.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر